A. Lý thuyết
I. Cấu tạo và chức năng của nơron
1. Cấu tạo của Nơron
- Mô thần kinh có cấu tạo gồm các tế bào (nơron) thần kinh
- Cấu tạo của một noron điển hình: Mỗi nơron đều gồm phấn thân, sợi trục, đuôi gai (tua ngắn hay sợi nhánh)
- Thân: chứa nhân, xung quanh là sợi nhánh (tua ngắn)
- Sợi trục: bên ngoài có các bao miêlin, khoảng cách giữa các bao miêlin gọi là eo Ranvie, nơi tiếp nối nơron gọi là xináp
- Sợi phân nhánh nằm ở xung quanh nhân
Cấu tạo của nơron
2. Chức năng của nơron
- Cảm ứng:
- Là khả năng tiếp nhận các kích thích và phản ứng lại các kích thích bằng hình thức phát sinh xung thần kinh
- Kích thích -> Nơron -> Xung thần kinh
- Dẫn truyền:
- Là khả năng lan truyền xung thần kinh theo một chiều nhất định từ nơi phát sinh và tiếp nhận về thân nơron và truyền đi dọc theo sợi trục
- Từ sợi nhánh -> Thân nơron -> Sợi trục.
3. Phân loại nơron
Có 3 loại nơron:
- Nơron hướng tâm (Nơron cảm giác):
- Thân nằm bên ngoài trung ương thần kinh.
- Truyền xung thần kinh từ cơ quan thụ cảm đến trung ương thần kinh.
- Nơron trung gian (nơron liên lạc):
- Nằm trong trung ương thần kinh.
- Liên hệ giữa các nơron.
- Nơron li tâm (nơron vận đông):
- Thân nằm trong trung ương thần kinh, sợi trục hướng ra cơ quan phản ứng.
- Truyền xung thần kinh từ trung ương tới cơ quan phản ứng.
II. Cung phản xạ
1. Phản xạ
- Ví dụ:
- Sờ tay vào vật nóng → rụt tay lại
- Nhìn thấy quả chua → tiết nước bọt
- Phản xạ là phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích từ môi trường bên trong hay bên ngoài cơ thể thông qua hệ thần kinh
- Ở thực vật có hiện tượng khi chạm tay vào cây trinh nữ, lá cây cụp lại → đây không phải là phản xạ vì thực vật không có hệ thần kinh.
2. Cung phản xạ
- Cung phản xạ có 5 thành phần:
Cơ quan thụ cảm
Nơron hướng tâm
Nơron trung gian
Nơron li tâm
Cơ quan phản ứng
- Cung phản xạ là con đường mà xung thần kinh truyền từ cơ quan thụ cảm qua trung ương thần kinh đến cơ quan phản ứng
- Sơ đồ tổng quát 1 cung phản xạ
Sơ đồ cung phản xạ
VD: Sơ đồ cung phản xạ ở người
Sơ đồ cung phản xạ ở người
III. Vòng phản xạ
- Ví dụ:
Ví dụ vòng phản xạ
- Khi tay chạm vào ngọn nến → cảm thấy đau (nhờ thụ quan cảm giác đau trong da) → xung thần kinh theo noron hướng tâm → noron trung gian ở trung ương thần kinh → phân tích xung thần kinh → noron li tâm → cơ ở tay → cơ co → rụt tay lại.
- Kết quả của sự phản ứng được thông báo ngược lại về trung khu thần kinh nhờ noron hướng tâm, nếu phản ứng chưa chính xác hoặc chưa đầy đủ → phát lệnh điều chỉnh → dây li tâm → cơ quan phản ứng → Vòng phản xạ.
- Khái niệm: Vòng phản xạ là luồng thần kinh bao gồm cung phản xạ và đường phản hồi (xung thần kinh hướng tâm ngược từ cơ quan thụ cảm và cơ quan phản ứng về trung ương thần kinh)
Sơ đồ vòng phản xạ
- Vòng phản xạ điều chỉnh phản xạ nhờ luồng thông tin ngược
- Sơ đồ tổng quát 1 vòng phản xạ
B. Trả Lời Câu Hỏi SGK
1. Giải bài 1 trang 23 SGK Sinh học 8
Phản xạ là gì? Hãy lấy ví dụ về phản xạ?
Hướng dẫn giải
- Là phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích của môi trường thông qua hệ thần kinh
- VD: khi nghe thấy tiếng gọi tên mình, ta ngoảnh đầu lại, đi dưới trời nóng mặt đỏ, đổ mồ hôi, chạm vào vật nóng tay rụt lại...
2. Giải bài 2 trang 23 SGK Sinh học 8
Từ một ví dụ cụ thể đã nêu, hãy phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ đó.
Hướng dẫn giải
- Phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ:
- Nếu ta dẫm phải hòn than nóng thì cơ quan thụ cảm ở đó nhận được một cảm giác rất nóng, liền xuất hiện một xung thần kinh theo dây thần kinh hướng tâm về trung ương thần kinh.
- Rồi từ trung ương phát đi xung thần kinh theo dây li tâm tới chân (cơ quan phản ứng) làm chân rụt lại
- Kết quả của sự phản ứng được thông báo ngược về trung ương theo hướng làm nếu phản ứng chưa chính xác thì phát lệnh điều chỉnh, nhờ dây li tâm truyền tới cơ quan phản ứng. Nhờ vậy mà cơ thể có thể phản ứng chính xác đối với kích thích.
