A. Lý thuyết
I. Sự vận chuyển máu qua hệ mạch
- Máu được vận chuyển qua hệ mạch là nhờ.
+ Sức đẩy của tim khi tâm thất co tạo ra huyết áp và vận tốc máu.
Hình 18.1 Đồ thị sự biến đổi huyết áp trong hệ mạch của vòng tuần hoàn lớn
Chú thích: 1: Động mạch chủ, 2: Động mạch, 3: Động mạch nhỏ, 4: Mao mạch, 5: Tĩnh mạch nhỏ, 6: Tĩnh mạch, 7: Tĩnh mạch chủ
- Huyết áp hao hụt dần trong suốt chiều dài hệ mạch do ma sát với thành mạch và giữa cá phân tử máu.
- Vận tốc máu trong mạch giảm dần từ động mạch cho đến mao mạch, sau đó lại tăng dần trong tĩnh mạch.
+ Sự hỗ trợ của hệ mạch
- Động mạch: nhờ sự co dãn của động mạch.
Hình 18.2 Cấu tạo động mạch
- Tĩnh mạch: nhờ sự co bóp của cơ bắp quanh thành mạch, sức hút của lồng ngực khi hít vào và của tâm nhĩ khi giãn ra, hoạt động của van 1 chiều.
Hình 18.3 Vai trò của các van và cơ bắp quanh thành mạch trong sự vận chuyển máu qua tĩnh mạch
II. Vệ sinh tim mạch
1. Cần bảo vệ tim mạch tránh các tác nhân có hại
- Có rất nhiều nguyên nhân làm cho tim phải tăng nhịp không mong muốn và có hại cho tim:
- Khuyết tật hệ tuần hoàn: hở hay hẹp van tim, mạch máu bị xơ cứng.
- Vi khuẩn, vius: cúm, thương hàn, thấp khớp…
- Cơ thể bị cú sốc nào đó: sốt cao, mất máu, sốc…
- Sử dụng chất kíc thích: rượu, thuốc lá, heroin.
- Cảm xúc âm tính: giận dữ, đau buông, sợ hãi, hồi hộp….
- Thức ăn nhiều mỡ động vật, quá mặn.
- Để có một trái tim và hệ mạch khỏe, chúng ta cần:
- Hạn chế nhịp tim và huyết áp không mong muốn.
- Không sử dụng các chất thích.
- Băng bó kịp thời các vết thương, không để cơ thể mất nhiều máu.
- Khám chữa bệnh định kì để phát hiện sớm và chữa trị kịp thời các khuyết tật liên quan hệ tim mạch.
- Có đời sống tinh thần thoải mái, vui vẻ, tránh xa các cảm xúc âm tính.
- Tiêm phòng các bệnh có hại cho tim mạch: cúm, thương hàn..
- Hạn chế ăn các thức ăn có hại cho hệ tim mạch.
2. Cần rèn luyện hệ tim mạch
- Cần rèn luyện tim mạch thường xuyên, đều đặn, vừa sức bằng việc luyện tập thể thục thể thao hằng ngày, lao động vừa sức và xoa bóp.
Hình 18.4 Hình ảnh các hoạt động rèn luyện hệ tim, mạch
B. Trả Lời Câu Hỏi SGK
1. Giải bài 1 trang 60 SGK Sinh học 8
Lực đẩy chủ yếu giúp máu tuần hoàn liên tục và theo một chiều trong hệ mạch đã được tạo ra từ đâu và như thế nào?
Hướng dẫn giải
Máu được vận chuyển qua hệ mạch nhờ một sức đẩy do tim tạo ra (tâm thất co). Sức đẩy này tạo nên một áp Lực trong mạch máu, gọi là huyết áp (huyết áp tối đa khi tâm thất co, huyết áp tối thiểu khi tâm thất dãn) và vận tốc máu trong mạch. Sức đẩy này (huyết áp) hao hụt dần suốt chiều dài hệ mạch do ma sát với thành mạch và giữa các phần tử máu còn vận tốc máu trong mạch giảm dần từ động mạch cho đến mao mạch (0.5 m/s ở động mạch => 0.001 m/s ở mao mạch), sau đó lại tăng dần trong tĩnh mạch.
2. Giải bài 2 trang 60 SGK Sinh học 8
Các vận động viên thể thao luyện tập lâu năm thường có chỉ số nhịp tim/ phút nhỏ hơn người bình thường. Chỉ số này là bao nhiêu và điều đó có ý nghĩa gì? Có thể giải thích điều này thế nào khi số nhịp tim/phút ít đi mà nhu cầu ôxi của cơ thể vẫn được đảm bảo?
Hướng dẫn giải
Chỉ số nhịp tim/phút cùa các vận động viên thể thao luyện tập lâu năm:
Giải thích: Các vận dộng viên thể thao luyện tập lâu năm thường có chỉ số nhịp tim/phút nhỏ hơn người bình thường. Chỉ số này là 40 - 60 lần/phút lúc nghỉ ngơi, 180 - 240 lần/phút lúc hoạt động gắng sức. Điều này do các vận động viên thể thao thường xuyên, đều đặn luyện tập, có ý thức cố găng trong thời gian lâu dài đã nâng được hiệu suất làm việc của tim. Tim của họ đập chậm hơn, ít hơn mà vẫn cung cấp đủ nhu cầu ôxi cho cơ thể vì mỗi lần đập tim bơm được nhiều máu hơn.
3. Giải bài 3 trang 60 SGK Sinh học 8
Nếu các biện pháp bảo vệ cơ thể tránh các tác nhân có hại cho tim mạch?
Hướng dẫn giải
Các biện pháp bảo vệ cơ thể tránh các tác nhân có hại cho tim mạch:
- Khắc phục và hạn chế các nguyên nhân làm tăng nhịp tim và huyết áp không mong muốn.
- Không sử dụng các chất kích thích có hại như thuốc lá, hêrôin, rượu...
- Tiêm phòng các bệnh có hại cho tim mạch: cúm, thương hàn, bạch hầu, thấp khớp.
- Cần kiểm tra sức khoẻ định kì hằng năm để phát hiện sớm các bệnh liên quan đến tim mạch để chữa trị kịp thời và có chế độ lao động và sinh hoạt phù hợp...
- Hạn chế ăn các thức ăn có hại cho tim mạch: mỡ động vật...
4. Giải bài 4 trang 60 SGK Sinh học 8
Nêu các biện pháp rèn luyện hệ tim mạch.
Hướng dẫn giải
Các hình thức luyện tập thể dục, thể thao thường xuyên, vừa sức đều có ý nghĩa rèn luyện, làm tăng khả năng hoạt động của tim và hệ mạch. Những người luyện tập dưỡng sinh hay khí công còn có bài tập xoa bóp ngoài da, trực tiếp giúp cho toàn bộ hệ mạch (kể cả hệ bạch huyết) được lưu thông tốt.
