1. Tóm tắt lý thuyết
1.1. Ưu thế lai là gì?
- Khái niệm: Ưu thế lai là hiện tượng cơ thể lai F1 có sức sống cao hơn, sinh trưởng nhanh hơn, phát triển mạnh hơn, chống chịu tốt hơn, các tính trạng năng suất cao hơn trung bình giữa hai bố mẹ hoặc vượt trội hơn cả hai bố mẹ.
Hiện tượng ưu thế lai ở ngô a và c) Cây và bắp ngô ở 2 dòng tự thụ phấn b) Cây và bắp ngô ở cây F1
- Ưu thế lai được tạo ra khi lai các dòng thuần có kiểu gen khác nhau.
+ Ví dụ:
- AAbbDDeegg × aaBBddEEGG
- aabbddEEgg × AABBDDeeGG
- Ưu thế lai cũng được biểu hiện khi lai giữa các thứ hoặc các nòi với nhau. Giữa hai loài khác nhau cũng có thể tạo ưu thế lai (Vịt × Ngan).
1.2. Nguyên nhân của hiện tượng ưu thế lai
- Khi các dòng thuần mang gen trội về một số tính trạng nào đó lai với nhau thì ở cơ thể lai F1 sẽ tập trung đầy đủ các gen trội có lợi từ bố và mẹ, lấn át sự biểu hiện của các gen lặn có hại.
+ Ví dụ
- Ưu thế lai biểu hiện rõ nhất ở F1 sau đó giảm dần qua các thế hệ vì tỉ lệ dị hợp giảm (hiện tượng thoái hóa).
- Muốn duy trì ưu thế lai phải sử dụng phương pháp nhân giống vô tính như giâm, chiết, ghép, nuôi cấy mô…
- Ưu thế lai thường xuất hiện khi lai các tính trạng số lượng (tính trạng do nhiều gen quy định).
1.3. Các phương pháp tạo ưu thế lai
a. Các phương pháp tạo ưu thế lai ở cây trồng
- Có 2 phương pháp tạo ưu thế lai ở cây trồng: lai khác dòng và lai khác thứ.
+ Lai khác dòng: tạo 2 dòng tự thụ phấn rồi cho giao phối với nhau.
- Ví dụ: Ngô lai F1 năng suất cao hơn 20-30% so với giống hiện có.
+ Lai khác thứ: kết hợp giữa tạo ưu thế lai và tạo giống mới.
- Ví dụ: Lúa DT17 tạo ra từ tổ hợp lai giữa giống lúa DT10 (năng suất cao) với OM80 (chất lượng cao) có năng suất và chất lượng cao.
- Phương pháp lai khác dòng thường được sử dụng nhiều hơn để tạo ưu thế lai trong trồng trọt vì phương pháp này tạo ra nhiều giống cây trồng cho năng suất cao hơn so với các giống cây thuần tốt nhất.
b. Phương pháp tạo ưu thế lai ở vật nuôi
- Lai kinh tế: Là cho giao phối giữa 2 cặp vật nuôi bố mẹ khác nhau rồi dùng con lai F1 làm sản phẩm (không dùng làm giống).
- Ví dụ: Lợn ỉ Móng Cái × lợn Đại bạch → lợn lai, khối lượng mới sinh nặng 0,8kg, tăng khối lượng nhanh, tỉ lệ nạc cao.
